Op 21 maart 2018 nam het Orgelpark het Utopa Barokorgel in gebruik. Op 1 april vieren we de eerste lustrumdag door orgelmaker Helmut Werner in het zonnetje te zetten. Werner was namens de firma Hermann Eule Orgelbau in Bautzen bij de bouw van het Utopa Barokorgel betrokken: hij bepaalde de mensuren en bewaakte het maken van de bijna 2.500 pijpen. Op het programma korte toespraken, een terugblik op de bouw van het orgel, veel muziek, een gesprek met Helmut Werner – en de presentatie van een nieuw deel in de reeks Orgelpark Research Reports, getiteld Helmut Werner Orgelbauer. Kort vóór 1 april verschijnt op deze bladzijde de originele digitale versie van het boek, vrij toegankelijk voor iedereen.

Het Utopa Barokorgel is gebouwd door vier bedrijven. Naast de firma Eule waren dat Orgelmakerij Elbertse, die met name de kast, de balgen, de windladen, de mechanieken en de extra speeltafel realiseerde; Munetaka Yokota, die de intonatie verzorgde; en de firma Sinua, verantwoordelijk voor de soft- en hardware van de digitale kant van het instrument. Het Utopa Barokorgel is namelijk zowel een compromisloos historisch georiënteerd instrument, als een van de meest vernieuwende orgels van de 21ste eeuw (een indruk van de muziek waartoe het instrument de afgelopen vijf jaar inspireerde is te vinden op de videobladzijde van onze website).

Het Orgelpark had bedacht dat het nieuwe orgel moest gaan klinken als een instrument van orgelmaker Zacharias Hildebrandt, tijd- en streekgenoot van Johann Sebastian Bach. Extra belangrijk werd zo het pijpwerk, en zo kwam de firma Eule in het vizier: onder leiding van Helmut Werner had het bedrijf bijna alle Hildebrandt-orgels die nog bestaan gerstaureerd. Voor het Orgelpark betekende het een buitenkans dat de toen 72-jarige orgelmaker van harte bereid bleek te zijn kennis te delen. Twee jaar geleden bedachten we dat het mooi zou zijn die kennis in een boek te bundelen: Orgelpark Research Report #7 zou aan Helmut Werner gewijd zijn!

Organist en onderzoeker Elisabeth Hubmann kreeg de opdracht de oude meester voor het boek te interviewen. Haar tekst toont een fascinerend beeld van de geschiedenis van de orgelbouw achter het IJzeren Gordijn. Boeiend is het bijvoorbeeld om te lezen hoe Werner als dienstweigeraar geremd werd in de ontwikkeling van zijn vaardigheden, en hoe hij later samen met Kristian Wegscheider alsnog een opleiding tot restaurateur kon volgen. Hubmann koos ervoor Werner uitvoerig aan het woord te laten en zijn manier van spreken intact te laten, waardoor ook zijn eigenzinnigheid en zijn humor volop ruimte krijgen.

Het grootste deel van het nieuwe boek bestaat op Werners verzoek echter uit de documentatie die hij samen met zijn Eule-collega Jan Werner (geen familie) samenstelde als basis voor de restauratie van het Hildebrandt-orgel in Naumburg; de klank van dit instrument was de referentie voor die van het Utopa Barokorgel. De documentatie biedt een indrukwekkende hoeveelheid kennis over Hildebrandt, zijn bouwwijze en zijn opvattingen.

Duidelijk is natuurlijk dat het Utopa Barokorgel niet klinkt zoals Hildebrandt het gewild zou hebben; al was het maar omdat het Naumburger orgel zijn originele klank ook niet meer heeft. Even duidelijk is echter dat de orgelmakers hun uiterste best hebben gedaan dat ideaal zo dicht mogelijk te benaderen. 

Het is dit soort thema’s dat in de gesprekken en presentaties op 1 april aan de orde zal komen. Marcel Verheggen zal, net als vijf jaar geleden bij de ingebruikneming van het orgel, op de mechanische klaviatuur 'boven' Bach spelen; tevens zal hij op de digitale speeltafel 'beneden' korte stukken van Hans Leenders ten gehore brengen. Jacob Lekkerkerker zal, eveneens net als toen, improviseren op de digitale speeltafel.

Het colloquium rond Helmut Werner en het Utopa Barokorgel begint om 14.15 uur. De toegang is gratis, maar aanmelden wordt op prijs gesteld.