2024 | College 4

In het vierde college van de Cursus Orgelkunde in 2024 keken we eerst terug naar college 3, om een fout te herstellen (de afbeelding van de temperatuurexpert uit de barok toonde niet Werckmeister, zoals ik beweerde, maar Kirnberger) en om alsnog iets inzichtelijker te maken waarom het onmogelijk is alle twaalf tonen waarmee de Westerse muziek werkt onderling zuiver te stemmen. 

Na deze inleiding keken we nog verder terug, naar de huiswerkopdracht uit de coronatijd: tijdens de lockdown van 2020 behandelden we in een online college de vraag hoe organisten registreren. We keken onder meer naar een concreet voorbeeld: de youtube-film waarin organist Harm Hoeve de variaties van Willem Hendrik Zwart over Psalm 116 speelt, op het orgel van de Bovenkerk in Kampen. Wat we daarin leerden, illustreert mooi de 'situationaliteit' van muziek: de aan tijd en plaats gebondenheid van muziek, die immers altijd gedurende een specifieke tijd op een specifieke plaats klinkt, betekent dat ze strikt genomen onherhaalbaar is. Een extra reden om nu op dit college terug te kijken was dat Harm Hoeve de organist van de dag was.

Om een en ander in perspectief te zien, bekeken we eerst een tekening die het situationaliteitsconcept in kaart bracht en de rollen van componist, musicus en luisteraar problematiseerde. Vervolgens maakten we kennis met de manier waarop dit concept in het denkwerk in de wereld van de high-end audio-apparatuur een rol speelt. De basisgedachte die daaruit volgde was dat elke keer dat er muziek klinkt, ongeacht of dat live gebeurt of via een opname, er een eigenstandig kunstwerk ontstaat.

Om dat beter te begrijpen volgden we het denkwerk van Susanne Langer en Salomé Voegelin. Het past in het verlengde van weerzin van Bruno Latour tegen reductie: juist omdat muziek altijd NU klinkt, biedt ze een kans in dat NU ook heel aandachtig te luisteren – en in feite te leven. Het is een vorm van actief leven die filosoof Peter Sloterdijk 'kynisme' noemt, en die volgens hem een welkom alternatief is voor het nu zo populaire cynisme. Boeiend om te zien dat Sloterdijk daarbij – zoals veel anderen overigens ook – geïnspireerd werd door de beroemde dichtregel van Rilke: 'Du musst Dein Leben ändern'. We moeten onze manier van leven veranderen.

Hieronder kunt u de presentatie die bij college 4 is gebruikt opnieuw bekijken. De presentatie heeft hier de vorm van een film, die u eenvoudig kunt pauzeren, bijvoorbeeld om een dia langer te bekijken. Er is gekozen voor het filmformaat omdat daarin ook de muziekvoorbeelden beluisterbaar zijn.