Een muzieksnoer door coronatijd: kettingcompositie in het Orgelpark

Wie tijdens de lockdowns langs het Orgelpark fietste of wandelde, kon het vermoeden: hier wordt doorgewerkt. Steevast brandde het licht in de zaal, en dat was inderdaad omdat er componisten, musici en soms ook orgelmakers aan de slag waren – uiteraard met inachtneming van alle coronaregels. Eén van de grootste projecten was het realiseren van een ’kettingcompositie’. Tien componisten kregen ieder de zaal wekenlang tot hun beschikking. Het concept: de eerste componist creëert de eerste ‘schakel’ van de compositie, componist twee neemt het staartje van de zo ontstane muziek als het begin van het volgende deel, enzovoort. Op woensdag 1 september gaat het resultaat in première, om 20.15 uur.

Dat de schakels van de kettingcompositie in elkaar haken, wil niet zeggen dat ze op elkaar lijken. Integendeel – ze openen elk een geheel eigen perspectief op wat muziek kan zijn. Jasna Veličković bedacht bijvoorbeeld voor de openingsmuziek dat ze het Utopa Barokorgel op een compleet nieuwe manier wilde gebruiken. Ze realiseerde zich dat de ruim 1600 elektromagneten in het instrument elk een magnetisch veldje creëren als ze worden bediend. Wat zou er gebeuren als daarmee klank zou worden geactiveerd? En dan niet alleen via pijpen, maar ook via luidsprekers en elektronica?

Claudio F. Baroni tekende voor het vervolg op Veličković’s muziek. Ook bij hem fluïde klanken, maar hij ging bepaald anders te werk. Door, bijvoorbeeld, houten latten op de toetsen te leggen, kon hij er veel tegelijk gecontroleerd aanslaan. Hij wilde zo ‘de binnenkant van het instrument voelen.’

Boris Bezemer, componist drie, is gefascineerd door de klanken die de duizenden pijpen van de orgels van het Orgelpark geven als ze op de traditionele manier worden aangeblazen. Net als Aspasia Nasopoulou, verantwoordelijk voor de vierde schakel. ‘De klank van de orgels bepaalde het pad dat ik wilde volgen,’ zegt zij.

Componist nummer vijf, Eric de Clercq, liet die klank juist helemaal links liggen: ‘Het gebouw was mijn instrument.’ De Clercq schoof met stoelen, tikte tegen de balustrades, liet traptreden kraken, nam alles op en liet het Orgelpark klinken zoals het nog nooit klonk.

Sander Germanus, verantwoordelijk voor schakel zes, is gefascineerd door ‘microtonen’ en probeerde die met name aan het Utopa Barokorgel te ontlokken. Het instrument gaf er met zijn variabele winddruk graag gehoor aan. Samuel Vriezen probeerde ‘helemaal aan te sluiten’ bij de muziek waarmee Germanus eindigde. Een langzaam bewegende sound is het resultaat, onder meer gemaakt met het Orgelpark-harmomium en de Erard-vleugel.

Anthony Dunstan werkte met beeld. Hij zocht klanken ‘zonder centrum, zacht, luchtig,’ aan de hand van aquarelwerk van Avantia Damberg. Damberg laat daarin zien hoe haar vaders geheugen als gevolg van Alzheimer steeds beperkter wordt; Dunstan laat klanken ‘verdwijnen’ op een manier die dat in muziek spiegelt.

Sylvia Borcelli, componist negen, vond nóg een manier om de Orgelpark-orgels te laten klinken: ze strijkt met een stokje over de zwarte toetsen, ze laat de duizenden kleine toonbalgjes in het Sauer-orgel zuchten, en creëert zo machine-achtige minimal music. Niet dat de pijpen niet mee mogen doen, maar ‘de klanken die ik heb gekozen, zijn klein.’

Thanasis Deligiannis, die de slotschakel van de kettingcompositie creëerde, voelde zich ‘als Alice in Wonderland’. Zijn coda klinkt luchtig en licht, bevat stemfragmenten – gebaseerd op zijn jarenlange ervaring met de Orgelparkorgels laat hij klankwerelden ontstaan die af en toe inderdaad magisch zijn.

Op de website van het Orgelpark zijn alvast fragmenten van de tien schakels te horen, met korte interviews met de tien componisten. Eén ding zeggen ze allemaal: het was bijzonder eens zo lang en rustig op zo’n bijzondere plek te mogen werken aan muziek. Samuel Vriezen voegt eraan toe: ‘Het Orgelpark is een van de meest fantastische plekken in Amsterdam op dit moment als het over nieuwe muziek gaat.’

Belangrijk detail met betrekking tot de première op woensdag 1 september: het aantal plaatsen is dan beperkt, omdat we vanwege corona nog steeds voorzichtig willen en moeten zijn. We hebben besloten dat de kettingcompositie volgend voorjaar nogmaals zal klinken, dan ongetwijfeld voor een groter publiek.